Biện pháp tu từ trong bài thơ Những cánh buồm

Đọc “Những cánh buồm” của nhà thơ Hoàng Trung Thông, người đọc dường như đứng trước không gian mênh mông, vô tận của đại dương. Ngỡ như nghe được tiếng sóng biển rì rào từ nơi xa thẳm. Ngỡ như nhìn thấy trong buổi bình minh rực rỡ một cánh buồm đỏ thắm thấp thoáng ngoài khơi. Ngỡ như nghe đâu đó trong tâm khảm của mình vọng về những khát khao của tuổi thơ trong sáng… Nhờ những biện pháp tu từ như ẩn dụ, liệt kê, điệp từ mà bài thơ đạt được những hiệu quả nhất định.

Biện pháp tu từ trong bài thơ Những cánh buồm

Trả lời:

- Biện pháp tu từ: 

+ Ẩn dụ (ánh mặt trời, những cánh buồm, ánh nắng chảy đầy vai…); 

+ Liệt kê (có cây, có cửa, có nhà…); 

+ Điệp từ (bóng… bóng…, cha, con).

⇒ Phép điệp tu từ lặp lại một yếu tố diễn đạt (vần, nhịp, từ, cụm từ, câu) nhằm nhấn mạnh, biểu đạt cảm xúc và ý nghĩa, có khả năng gợi hình tượng nghệ thuật và tạo nhịp điệu cho câu thơ, tác động mạnh mẽ tới cảm xúc người đọc.

Bài thơ Những cánh buồm - Hoàng Trung Thông

Hai cha con bước đi trên cát

Ánh mặt trời rực rỡ biển xanh

Bóng cha dài lênh khênh

Bóng con tròn chắc nịch,

 

Sau trận mưa đêm rả rích

Cát càng mịn, biển càng trong

Cha dắt con đi dưới ánh mai hồng

Nghe con bước, lòng vui phơi phới.

 

Con bỗng lắc tay cha khẽ hỏi:

“Cha ơi, sao xa kia chỉ thấy nước thấy trời,

Không thấy nhà, không thấy cây, không thấy người ở đó?”

 

Cha mỉm cười xoa đầu con nhỏ:

“Theo cánh buồm đi mãi đến nơi xa,

Sẽ có cây, có cửa, có nhà

Vẫn là đất nước của ta

Ở nơi đó cha chưa hề đi đến.”

 

Cha lại dắt con đi trên cát mịn,

Ánh nắng chảy đầy vai

Cha trầm ngâm nhìn mãi cuối chân trời

Con lại trỏ cánh buồm xa hỏi khẽ:

“Cha mượn cho con cánh buồm trắng nhé,

Để con đi!”

 

Lời của con hay tiếng sóng thầm thì

Hay tiếng của lòng cha từ một thời xa thẳm

Lần đầu tiên trước biển khơi vô tận

Cha gặp lại mình trong tiếng ước mơ con.

Hướng dẫn đọc hiểu bài thơ Những cánh buồm

1. Hình ảnh hai cha con và cuộc trò chuyện của họ

* Hình ảnh hai cha con:

+ Khung cảnh xung quanh: tràn ngập ánh sáng và màu sắc trong trẻo sau trận bão.

Luyện tập: Nghệ thuật nào được sử dụng trong câu “Ánh nắng chảy đầy vai”?

- Liệt kê, ẩn dụ chuyển đổi cảm giác, so sánh, hoán dụ.

+ Ánh mặt trời rực rỡ, ánh mai hồng, ánh nắng chảy đầy vai. → Nghệ thuật: ẩn dụ chuyển đổi cảm giác: ánh nắng chảy đầy vai. → Hình ảnh ánh mặt trời rực rỡ lan tỏa khắp không gian, chảy trên cả vai của hai cha con.

+ Cát càng mịn, Biển xanh, biển càng trong. → Nghệ thuật: Điệp cấu trúc tăng tiến "Cát càng mịn, biển càng trong" → Bờ biển sau trận bão dữ dội trở về với sự bình yên với màu sắc tươi sáng không chỉ từ ánh mặt trời, màu vàng lan tỏa từ cả bãi cát, kết hợp với màu xanh trong của biển.

+ Dáng hình hai cha con:

Bóng cha dài lênh khênh

Bóng con tròn chắc nịch

→ Điệp cấu trúc, đối, từ láy. 

→ Miêu tả hình ảnh hai cha con sóng đôi, độc đáo. Đây cũng là một cách khác miêu tả ánh nắng vì có nắng thì mới có bóng. Hai cha con bước đi, Cha dắt con đi, Cha lại dắt con đi. 

→ Điệp ngữ và tăng tiến "Cha dắt con đi" - "Cha lại dắt con đi" 

→ Từ hình ảnh song hành, đến cuối cùng lại thể hiện sự dìu dắt của người cha, thể hiện tình cha con khăng khít.

* Cuộc trò chuyện của họ:

- Cuộc trò chuyện đầu tiên:

+ Lời nói trực tiếp: tiếng con gọi cha đầy thân thương, trìu mến.

+ Điệp ngữ, sử dụng từ ngữ phủ định: thấy...., không thấy...

→ Sự tò mò ngây ngô của đứa con muốn khám phá về cuộc sống.

+ Lời nói trực tiếp: giải thích cho con những điều con chưa biết.

+ Tâm trạng: lòng vui phơi phới, mỉm cười. → Niềm vui vì cùng con đi dạo, thể hiện tình cha con.

+ Điệp ngữ: sẽ..., điệp từ ở câu trước: cây, cửa, nhà.

→ Giải thích một cách nhẹ nhàng cho con, ngầm ám chỉ bản thân cũng muốn khám phá phía "nơi xa" kia.

- Cuộc trò chuyện thứ hai:

+ Dùng hành động kết hợp với lời nói trực tiếp nhưng vẫn giữ thái độ "nói khẽ" như sợ cảnh vật giật mình, làm phá đi không gian yên bình.

+ Lời đề nghị ngây thơ: mượn buồm trắng.

+ Mục đích: Để con đi... → Câu nói bỏ lửng, dấu ba chấm tạo nhiều liên tưởng.

→ Có thể là do ba không nghe rõ hoặc thể hiện khát vọng muốn khám phá thế giới.

+ Lời nói gián tiếp.

+ Không chắc chắn về câu nói vừa rồi: là của con hay của sóng hay của chính lòng mình.

+ Câu hỏi tu từ → Đó cũng đồng thời là khát vọng của người cha từ thuở còn nhỏ nhưng chưa thực hiện được. Người cha thấy mình trong chính ước mơ của con.

- Luyện tập: Qua cuộc trò chuyện của hai cha con, ta thấy được điều gì?

+ Thấy tình cảm cũng như khát vọng của hai cha con. 

+ Thầy tình yêu thương gia đình và thiên nhiên của hai cha con.

+ Thấy được ước vọng muốn đi thuyền của người con.

+ Thấy được ước vọng mong con trưởng thành của người cha.

2. Hình ảnh những cánh buồm: ẩn dụ cho khát vọng khám phá

- Lần xuất hiện đầu: trong lời nói của cha.

"Theo cánh buồm đi mãi đến nơi xa

Sẽ có cây có cửa có nhà.

Vẫn là đất nước của ta,

Nhưng nơi đó cha chưa hề đi đến."

+ Đích của cánh buồm: nơi xa, vẫn là đất nước ta.

→ Vừa thân thuộc (vì vẫn là nước ta) vừa xa lạ (nơi xa).

+ Mong muốn được khám phá của người cha: Nhưng nơi đó cha chưa hề đi đến.

→ Sự tiếc nuối xa xăm.

- Lần xuất hiện thứ hai: trong lời nói của con.

"Con lại trỏ cánh buồm xa nói khẽ:

Cha mượn cho con buồm trắng nhé,

Để con đi..."

+ Cánh buồm nay được con tô sắc: cánh buồm trắng.

→ Màu trắng thể hiện sự tự do. Màu trắng thể hiện sự trong trẻo, ngây thơ.

+ Hành động trỏ + muốn mượn cánh buồm → Để con đi...

→ Muốn được khám phá thế giới rộng lớn ngoài kia.

3. Tổng kết

a. Nội dung

Bài thơ nêu lên cảm xúc, ước mơ của hai cha con muốn đi khám phá những vùng đất xa xôi được thể hiện qua cuộc nói chuyện khi cùng nhau đi dạo trên bờ biển.

b. Nghệ thuật

Thể thơ tự do kết hợp với những biện pháp tu từ ẩn dụ, điệp ngữ,... sinh động, hấp dẫn.

>>> Xem thêm: [Chân trời sáng tạo] Soạn văn 6 bài Những cánh buồm